28 kwietnia 2009 r. w sali widowiskowej Domu Kultury „Sokół” w Strzyżowie odbyła się sesja popularnonaukowa pt. „Bogactwo różnorodności. Wielokulturowa przeszłość Strzyżowszczyzny”. Sesja oraz towarzysząca jej wystawa stanowiły podsumowanie projektu edukacyjnego „Przywróćmy pamięć” realizowanego przez uczniów klasy I E Zespołu Szkół w Strzyżowie a finansowanego ze środków Fundacji na Rzecz Rozwoju Kultury Ziemi Strzyżowskiej oraz Biblioteki Publicznej im. Jana Przybosia w Strzyżowie. Organizatorami sesji byli: Zespół Szkół w Strzyżowie, Miejsko – Gminna Biblioteka Publiczna w Strzyżowie oraz gospodarz imprezy - Dom Kultury „Sokół” w Strzyżowie. Klasa humanistyczna pod opieką wychowawcy Pana Profesora Mirosława Czarnika, kontynuując dzieło swoich starszych kolegów, realizowała program edukacyjny „Przywróćmy pamięć”, który został wdrożony w 2005 roku przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w celu przywrócenia lokalnym społecznościom pamięci o wielokulturowej historii naszego kraju. W tym roku uczniowie zaplanowali m.in.: wyszukanie informacji na temat rozmieszczenia Żydów i Zamieszańców w naszym regionie, zebranie materiałów informacyjnych na temat historii i tradycji strzyżowskich Żydów oraz lokalnych cmentarzy żydowskich (kirkutów) wraz z dokumentacją fotograficzną, utrwalenie rozmów z najstarszymi mieszkańcami pamiętającymi strzyżowskich Żydów oraz zorganizowanie sesji popularnonaukowej stanowiącej podstawę projektu. Na sesję uczniowie zaprosili: prof. dra hab. Stanisława Uliasza – rektora Uniwersytetu Rzeszowskiego, dra Władysława Tabasza – znawcę problematyki żydowskiej, Jakuba Kowalskiego – z wydawnictwa „Austeria” w Krakowie. Czwartym prelegentem był zaś Pan Mirosław Czarnik z Zespołu Szkół w Strzyżowie – nauczyciel języka polskiego i wychowawca klasy. Na uroczystości pojawili się m.in.: Burmistrz Strzyżowa Pan Marek Śliwiński, Pani Maria Koś Kierownik Wydziału Edukacji i Spraw Społecznych Starostwa Powiatowego w Strzyżowie, Przewodniczący Komisji Edukacji, Kultury i Sportu Rady Powiatu Pan Feliks Musiał, Pan Adam Kluska Prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Strzyżowskiej, Dyrektorzy Ośrodków Kultury, przedstawiciele redakcji strzyżowskiego miesięcznika „Waga i Miecz” oraz słuchacze Uniwersytetu III Wieku w Strzyżowie. Dyrektor Zespołu Szkół Pan Zbigniew Hołówko serdecznie powitał wszystkich przybyłych, a następnie głos oddał młodzieży, która wyjaśniła dlaczego postanowiła kontynuować dzieło swoich starszych kolegów: „Po pierwsze i wcale nie najważniejsze, zaraz na lekcjach w nowej szkole wychowawca zachęcił nas do pracy metodą projektu, proponując przedsięwzięcie, które koordynował już w roku ubiegłym. Po drugie (ważniejsze) historia naszego małego podkarpackiego miasteczka nierozerwalnie związana jest z tradycją judaistyczną. Po trzecie (także ważne) o historii strzyżowskich Żydów nie daje nam zapomnieć widok z okien naszej szkoły - leżąca po sąsiedzku miejska biblioteka, która jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym była żydowskim domem modlitwy. I po czwarte wreszcie (najważniejsze) praca nad projektem już teraz uzmysławia nam, jak wielką wartość niesie ze sobą świadomość różnorodności: poznając historię tzw. „Innych" (wyznawców judaizmu czy grekokatolików) stajemy się nie tylko bardziej tolerancyjni, ale i wyrozumialsi dla siebie nawzajem” mówiła Agnieszka Przystaś - uczennica klasy I e uzasadniając udział w tym projekcie młodzieży z tej klasy. Pierwszy referat pt. „Współczesne zainteresowanie pograniczem kultur” wygłosił prof. dr hab. Stanisław Uliasz. W swojej wypowiedzi odwołał się do zbioru reportaży „Ten Inny” Ryszarda Kapuścińskiego oraz filozofii ks. Józefa Tischnera i Emmanuela Levinasa, dla których spotkanie i poznanie „Innego” to główny obowiązek ludzkości w XXI wieku: „Zatrzymaj się. Obok ciebie jest inny człowiek. Spotkaj się z nim (...) Spójrz w twarz Innego, którą on ci ofiaruje. Poprzez tę twarz przekazuje ci siebie — przybliża cię do Boga"(Ryszard Kapuściński „Ten Inny”). Nie chodzi tu o spotkanie z przedstawicielem danej kultury, rasy czy narodowości, ale spotkanie człowieka z konkretnym człowiekiem, gdyż każda istota ludzka jest niepowtarzalna i dlatego w swej różnorodności „Inna”. Jest to w pewnym stopniu „Swoiste lustro”, gdyż w odbiciu „Innego” możemy zobaczyć swoje prawdziwe oblicze i dopiero, gdy dobrze poznamy „Innych”, możemy tak naprawdę poznać samego siebie. Profesor Uliasz nawiązał również do teorii, wg której nie ma kultur lepszych czy gorszych, są „Inne”. Losy danej społeczności skupiają się w „łupinie” losów jednostki. Zgłębiając zaś jej losy, możemy prześledzić losy innych kultur i co za tym idzie także naszej. Problem tych styków kultur daje o sobie znać w „Małych Ojczyznach”, gdyż zainteresowanie własnym zakątkiem jest najbardziej interesujące. Następny prelegent dr Władysław Tabasz nawiązał do dwóch pojęć, które w każdej kulturze są obecne i ważne. Mówił, iż słowa „Dom” i „Matka” mają ogromną wartość, jednak dla narodu żydowskiego mają inne znaczenie. Dla nich „dom” to Palestyna i nawet modląc się, kierują głowę w jej stronę. Stwierdził, iż największym dramatem dla ludzi była i jest utrata domu. Dlatego Niemcy w czasie II wojny światowej, aby skrzywdzić człowieka, zabierali mu to, co było dla nich najcenniejsze, czyli dom. Zaprezentował też swoją książkę dotyczącą tego tematu „Polacy w służbach pożarniczych w okresie II wojny światowej na obszarze Generalnego Gubernatorstwa”. Jako strażak odwołał się też do swoich doświadczeń, kiedy to ludzie, ratując się z pożaru, wynosili pierzyny, kołdry, czyli coś co przypominało im dom i jego ciepło. Wspomniał też o tęsknocie za domem – młodych, którzy opuszczają rodzinne gniazdo czy ludzi wyjeżdżających za granicę. Z kolei Jakub Kowalski z wydawnictwa „Austeria” z Krakowa przybliżył zebranym codzienne rytuały i zachowania Żydów. Powiedział, iż nowy dzień wg tradycji żydowskiej zaczyna się w momencie zapadania zmroku, a kończy w momencie wschodu słońca i podporządkowany jest trzem modlitwom: wieczornej, porannej i popołudniowej, z których najdłuższa jest poranna. Wyjaśnił znaczenie niektórych słów m.in.: „Halacha” (droga życia, którą należy podążać), „Tora” (instrukcja Boska na życie – pięcioksiąg Mojżeszowy), „Talmud” (komentarz do biblijnej Tory, w którym wyjaśniono jak przestrzegać prawa i jak zachowywać się w danej sytuacji). Pokazał akcesoria potrzebne Żydom do modlitwy: „Tałes”(biały szal modlitewny z frędzlami), „Jarmułkę” (czapeczka zakładana na czubek głowy), „Filakterie” (skórzane pudełka zawierające modlitewne wersy przywiązywane do przedramienia i czoła). Jako ostatni swój wykład wygłosił Pan Mirosław Czarnik, który przedstawił losy Zamieszańców na terenie Strzyżowszczyzny. Wyjaśnił, iż w wyniku migracji wołoskiej na terenie powiatu strzyżowskiego w wieku XVI pojawili się Ukraińcy – Zamieszańcy („zamieszanyj narid” czyli ludność żyjąca pośród innych). Przybyło ich ok. 9 tys. i zamieszkali w 10 wsiach, z czego 4 znajdują się na terenie naszego powiatu i są to: Bonarówka, Gwoździanka, Blizianka i Oparówka (pozostałe możemy znaleźć w powiecie krośnieńskim). Omówił zwyczaje „Zamieszańców” z uwzględnieniem różnic kulturowych w stosunku do Polaków np. w tych społecznościach nie hodowano kóz (gdyż było to oznaką biedoty, a nikt nie chciał być uznany za najbiedniejszego), w ogromnej liczbie hodowano świnki morskie (które były wykorzystywane także jako pożywienie), bardzo mało spożywano mięsa (przede wszystkim króliki i świnki morskie), zaś w dużej ilości pierogi w przeróżnej postaci i ze wszystkim, mieszkań nie można było budować z chorego drewna (przynosiło to pecha). Śladami po mieszkającej w powiecie strzyżowskim ludności żydowskiej i ukraińskiej są synagogi i kirkuty w Czudcu, Niebylcu i Strzyżowie oraz cerkwie w Bonarówce, Gwoździance, Bliziance, Oparówce. Na koniec wykładu zgromadzeni na sali mogli obejrzeć multimedialny pokaz, dotyczący techniki wykonania i estetyki ikon oraz zdjęcia samych ikon. Na zakończenie sesji jej uczestnicy obejrzeli wystawę pamiątek, rysunków, zdjęć, czyli dokumentację zebraną przez uczniów podczas realizacji projektu „Przywróćmy pamięć”. [Inf. i zdjęcie – A. Zielińska]